sultanmuzaffar

Telefilem Ronggeng Rokiah: Kekaburan simbol dan cerita yang bakal membuatkan penonton keliru.
oleh Nizam Zakaria


Dr. Anuar Nor Arai selepas pratonton telefilem Ronggeng Rokiah

Tatkala dalam sesi soal jawab telefilem Ronggeng Rokiah di Finas, bersama Dr. Anuar Nor Arai, saya telah berkali-kali meminta rakan saya dari Utusan, Saharudin Mohd Musthafa agar banyak-banyak bersabar. Tatkala itu, Dr. Anuar Nor Arai telah memarahinya kerana beliau mendakwa akhbar-akhbar tempatan, terutamanya Utusan tidak banyak membantu untuk mempromosi karya-karyanya dan di dalam masa yang sama, memberi publisiti yang meluas terhadap filem-filem Melayu yang kurang bermutu. Kemudian giliran saya pula dimarahinya kerana saya telah memberitahunya bahawa saya ada menulis untuk Kakiseni. Dr Anuar Nor Arai cukup anti kepada Kakiseni, kerana pada satu ketika dahulu, pementasan Ronggeng Rokiah di Istana Budaya telah dikritik hebat oleh Faisal Tehrani di laman ini.

Apa-apa pun, saya tidak ambil hati. Malah, ketika beliau memaki hamun pembikin-pembikin filem di Malaysia (malah Mansor Puteh dan Nam Ron juga tidak terlepas dari tegurannya), saya tersenyum dan kadangkala tergelak sendiri. Saya kurang pasti jika saya tergelak kerana keadaan pada waktu itu terlalu tegang ataupun sememangnya Dr Anuar Nor Arai mampu mewujudkan suasana kelakar dalam seram. Entahlah...

Telefilem Ronggeng Rokiah dua episod keluaran Kuasatek Pictures telah dipertontonkan buat pertama kali untuk para penonton yang telah dijemput khas di Pawagam Mini P. Ramlee, FINAS pada 27 Mac yang lepas. Setiap satu episod telefilem ini saya rasa panjangnya lebih dua jam. Filem ini telah dibuat khas untuk siaran televisyen, tetapi tarikh untuk filem ini akan ditayangkan di kaca televisyen masih belum dapat dipastikan lagi.

Dalam perbualan saya dengan Nam Ron mengenai filem ini, beliau ada memberitahu kepada saya bahawa Dr. Anuar Nor Arai membuat filem untuk dirinya sendiri. Jelas di sini, setelah selesai menonton telefilem Ronggeng Rokiah, saya dapat merumuskan bahawa filem ini bukan dibuat untuk tontonan penonton kebanyakan di Malaysia. Mungkin Ronggeng Rokiah tidak dibikin dengan mereka sebagai penonton sasarnya.

Telefilem Ronggeng Rokiah telah dibuat dengan rentak yang sengaja dilambatkan. Penumpuan kepada mise-en-scène filem ini jelas dapat kita perhatikan. Watak-watak yang ada diberikan tekstur melalui tata cahaya juga arahan seni untuk filem ini. Telefilem ini adalah sebuah filem "noir", sebuah genre yang cukup popular di Hollywood pada tahun 40-an dan 50-an dahulu. Saya dapati, Dr. Anuar Nor Arai mempunyai kecenderungan untuk membikin filem-filem genre ini. Pada tahun 1995, beliau telah membikin filem noir pertamanya, Johnny Bikin Filem yang sehingga kini tidak ditayangkan kepada penonton umum.

Selain dari menggunakan tata cahaya noir yang agak teliti, mise-en-shot filem ini juga unik. Filem ini juga menggunakan teknik "handheld shot" di mana kamera bergerak mengikut pergerakan pelakon. Pergerakan kamera ini mengingatkan saya kepada teknik yang digunakan dalam filem Perancis arahan Gaspar Noe yang bertajuk Irreversible. Sedikit sebanyak, teknik ini dapat menimbulkan perasaan klaustrophobia dalam diri watak juga penonton. Sering kali juga, watak-watak seperti ditindih ke satu sudut dalam siri bingkai (frame) untuk menampakkan keadaan mereka yang tersisih yang mempunyai semacam "psychological angst" yang tidak terluah.

Sememangnya filem ini kaya dengan semiotik. Lambang-lambang yang sebelum ini terwujud dalam Ronggeng Rokiah versi teater dipindahkan ke dalam filem, seperti pili bomba, coretan-coretan di dinding dan juga tari tango di antara Usman Players dan Rokiah Ronggeng di dalam bilik sempitnya itu.

Terdapat satu adegan dalam filem ini yang panjangnya 17 minit. Hassan Muthalib telah memberitahu kepada saya bahawa inilah adegan terpanjang tanpa henti dalam sejarah filem Melayu.

Telefilem Ronggeng Rokiah melawan arus. Filem ini merupakan wahana unjuran paradigma perfileman Malaysia yang mula kita dapat cium bau perubahannya. Apa yang jelas, telefilem Ronggeng Rokiah ini jika kita dalami, mempunyai persoalan-persoalan besar melalui subteknya. Tetapi, adakah penonton kita mahu mendalami subteks yang dikemukakan kepada mereka nanti?

Adakah penonton (terutamanya khalayak penonton murba yang parokial) nanti dapat menangkap bahawa dalam kemuraman filem ini, Dr. Anuar Noor Arai cuba mendampak dialektik politik bangsa Melayu dekat 50-an? Atau setidak-tidaknya, filem ini sebenarnya merupakan satu sindiran Dr. Anuar Nor Arai tentang kemelut yang wujud dalam dunia perfileman Malaysia?

Dalam hal ini saya agak curiga. Walaupun filem Citizen Kane oleh Orson Welles dijulang tinggi oleh pengkritik-pengkritik filem, ia masih sukar diterima oleh penonton biasa. Pada hemat saya, telefilem Ronggeng Rokiah ini begitu juga keadaannya dan pastinya akan menerima nasib yang sama. Ia mungkin akan dijadikan filem contoh untuk pelajar-pelajar perfileman tanah air, tapi ia belum tentu dapat menarik perhatian penonton kebanyakan.

Adakah genre noir ini masih relevan buat penonton zaman sekarang? Adalah gerak lakonan para pelakon telefilem Ronggeng Rokiah yang begitu "stylistic" benar-benar mencerminkan keadaan sebenar masyarakat Melayu Singapura pada zaman 50-an dahulu? Inilah persoalan-persoalan lain yang mungkin timbul tatkala penonton menyaksikan filem ini nanti.

Ku Seman Ku Hussain pernah berkata: "Istilah ''filem bermutu'' bagi sesetengah orang adalah suatu yang cukup menakutkan. Filem yang bermutu pada definisi masyarakat perfileman tempatan adalah filem yang ''syok sendiri''." Tatkala selesai menonton telefilem Ronggeng Rokiah, saya tahu filem ini sebuah filem bermutu, tapi dalam masa yang sama, saya dapat merasakan filem ini akan dikatakan filem "syok sendiri" oleh sesetengah penonton.

Bagi saya, telefilem Ronggeng Rokiah bukan sebuah filem yang "serius" tapi sebuah filem yang telah dibuat dengan serius yang akan banyak menguji tahap kesabaran penonton yang menontonnya.